خبرگزاری آسوشیتدپرس با انتشار گزارشی در روز جمعه، ۹ ژوئن ۲۰۲۳، به بررسی یکی از بحران‌های اجتماعی کشورهای عربی و سواستفاده دولت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، از این بحران به‌منظور کسب امتیازهای سیاسی از کشورهای عرب منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا پرداخت: بحران مصرف ماده مخدری به‌نام «کاپتاگون».

به گزارش آسوشیتدپرس در حال حاضر کشورهای عربی، به‌ویژه کشورهای همسایه سوریه، در پی آنند تا سوریه را از وضعیت نابسامان و بحران‌زده‌اش خارج کنند، بلکه جریان تولید و توزیع قرص‌های کاپتاگون در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) متوقف شود. 

پس از وقوع زلزله بزرگ بهمن ماه سال گذشته خورشیدی، که بخش‌های وسیعی از ترکیه و سوریه را تخریب کرد، کشورهای عربی، خاصه عربستان سعودی، تصمیم گرفتند تا با ارسال کمک‌های بشردوستانه به سوریه به یاری زلزله‌زدگانی بپردازند که، حتی پیش از وقوع این زلزله مرگبار، زندگی‌شان در اثر یک دهه جنگ داخلی دست‌خوش بحران‌های وسیع و عمیقی بود. 

اما کمک‌های بشردوستانه کشورهای عربی به سوریه نتایجی سیاسی نیز به‌همراه داشت و باعث شد تا بار دیگر فکر عادی‌سازی روابط کشورهای عضو اتحادیه عرب با دولت بشار اسد قاطعانه‌تر مطرح شود و عالی‌ رتبه‌ترین مقام‌های کشورهای عربی به رایزنی در این مورد بپردازند؛ تصمیمی که متحدان غربی کشورهای عربی، در راس‌شان ایالات متحده آمریکا، به مخالفت آشکار با آن پرداختند چون به گمانشان عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با دولت بشار اسد تلاش‌های آنها به‌منظور یافتن راه‌حلی سیاسی برای پایان دادن به جنگ داخلی سوریه را تضعیف می‌کند. 

با این‌وجود، کریم شهیب، نویسنده گزارشِ تحلیلیِ روز جمعهٔ آسوشیتدپرس، می‌نویسد آنچه کشورهای غربی قادر به درک آن نیستند و به مخالفت با عادی‌سازی روابط دیپلماتیک کشورهای عربی با سوریه وادارشان می‌کند این است که یکی از اولویت‌های کشورهای عربی توقف زنجیره تولید و توزیع کاپتاگون در منطقهٔ مِنا است.

شهیب در ادامه این بخش از گزارش تحلیلی‌اش تاکید می‌کند در یک دهه گذشته «صدها میلیون» قرص کاپتاگون، که در سوریه تولید می‌شود، به خاک «اردن، عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس» قاچاق شده و شمار قابل توجهی از شهروندان این کشورها، که مشاغل سختِ فیزیکی دارند، این ماده مخدر مرگبار را به‌صورت تفریحی استفاده می‌کنند تا شاید تحت تاثیر این مخدرِ سنگینْ مشقت‌های فیزیکی مربوط به مشاغل‌شان را تاب بیاورند.

به‌گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس عربستان سعودی بارها محموله‌های بزرگ قرص‌های کاپتاگون را، که در جعبه‌های میوه‌ یا حتی داخل انار جاسازی شده بود، کشف‌وضبط کرده‌اند.

موضوع قاچاق کاپتاگون به کشورهای عربی از جمله اخبار جنجالی سال گذشته میلادی بود. به‌عنوان مثال نیروهای اطلاعاتی دولت فدرال عراق در چهاردهم خرداد ماه ۱۴۰۱ اعلام کردند یک فروند هواپیمای حامل یک میلیون قرص کاپتاگون را مجبور به فرود اضطراری کرده‌اند؛ هواپیمایی سبک که از قرار معلوم مبدا پروازش ایران به‌عنوان اصلی‌ترین متحد دولت بشار اسد بود.

در یکی از آخرین موارد مربوط به مقابله کشورهای عربی با تولید و توزیع مواد مخدر در خاک سوریه، دولت اردن در اواسط اردیبهشت ماه سال جاری خورشیدی تصمیم گرفت تا بخش‌هایی از خاک سوریه را که، به‌گفته منابع اطلاعاتی، محل تولید مواد مخدر بود را بمباران کند؛ اقدامی که با توجه به سنت‌های سیاسی اردن و تلاش این کشور به‌منظور پرهیز از ایجاد یا مداخله در هرگونه تنش منطقه‌ای و بین‌المللی، اقدامی نادر به حساب می‌آمد. 

از این‌رو کریم شهیب از قول ناظران و تحلیلگران مسائل مربوط به منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا می‌نویسد رئیس جمهوری سوریه امید دارد که «با انجام تحرکاتی هرچند محدود علیه مواد مخدر» بتواند پول و اعتبار به‌دست آورد، بار دیگر در مناسبات سیاسی و اقتصادی منطقه خاورمیانه و جهان عرب ادغام شود و حتی بتواند تحریم‌های بین‌المللی وضع شده علیه سوریه را لغو کند. 

در حال حاضر ارزیابی دستگاه‌های اطلاعاتی کشورهای غربی بر این است که اولا غالب قرص‌های کاپتاگون موجود در جهان در خاک سوریه و سپس در خاک لبنان تولید می‌شود و ثانیا تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان این ماده مخدر سالانه میلیاردها دلار از این تجارت غیرقانونی درآمد کسب می‌کنند. 

از این منظر اتحادیه اروپا و دولت‌های بریتانیا و ایالات متحده آمریکا بارها بشار اسد، اعضای خانواده او و نزدیکان آنها را به دست داشتن در تجارت کاپتاگون متهم کرده‌اند. این گروه از کشورهای غربی همچنین تاکید می‌کنند که درآمدهای ناشی از این کسب‌وکار غیرقانونی این فرصت را در اختیار دولت سوریه قرار داده است تا از زیر فشارهای اقتصادی شانه خالی کند و از فروپاشیِ اقتصادِ رو به زوالِ این کشور جلوگیری به عمل آورد. 

با این‌وجود هم دولت بشار اسد و هم رهبران حزب‌الله لبنان، که مسئولیت تولید و توزیع کاپتاگون را در خاک لبنان بر عهده دارند، اتهاماتی که علیه شان طرح می‌شود را تکذیب می‌کنند. به‌عنوان نمونه می‌توان به آخرین اظهارات حسن نصرالله، دبیر کل حزب‌الله لبنان، اشاره کرد که پس از حمله هوایی نیروهای نظامی اردن به  خاک سوریه و بمباران یکی از مراکز تولید مواد مخدر در این کشور، هرگونه ارتباط گروه متبوعش با این تجارت را رد کرد و به‌صراحت گفت:«ما سلاح قاچاق می‌کنیم، نه مواد مخدر.»

به این ترتیب گزارش‌های موجود حاکی از آن است که در جریان برگزاری نشست رهبران کشورهای عضو اتحادیه عرب در جده، که ۱۸ مه ۲۰۲۳ برگزار شد و بشار اسد نیز برای نخستین مرتبه پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در آن شرکت کرد، یکی از پیش‌شرط‌های کشورهای عربی به‌منظور عادی‌سازی روابط‌شان با دمشق توقف تولید و توزیع «کاپتاگون» بود. 

کریم شهیب در ادامه این بخش از گزارش تحلیلی‌اش از قول سعود الشرافت، از افسران عالی‌رتبه سابق دستگاه امنیتی اردن، می‌نویسد دولت بشار اسد در جریان حمله هوایی نیروهای اردن به خاک سوریه، که یک روز پیش از برگزاری «نشست جده» صورت گرفت، قرار داشت و دولت اردن با هماهنگی با دولت سوریه به بمباران مناطقی دست زد که در آن مواد مخدر، به‌ویژه کاپتاگون، تولید می‌شد.

به‌گفته این مقام سابق امنیتی در دولت اردن، اسد در عین‌حال به کشورهای عربی تضمین داده است که در ازای پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب، دولت او نیز حمایتش از شبکه‌های تولید و توزیع مواد مخدر در خاک سوریه را ملغی خواهد کرد.

با تمامی این اوصاف، الشرافت می‌گوید گرچه بشار اسد به رهبران کشورهای عربی تعهد داده که از حمایتِ شبکه‌های تولید و توزیعِ مواد مخدر در خاک سوریه دست بردارد، اما واقعیت امر احتمالا این است که او انگیزه کافی برای سرکوب تمام‌وکمال این گروه‌های تبهکار را ندارد. 

از سوی دیگر یکی از مقام‌های دولت پادشاهی عربستان سعودی نیز به کریم شهیب می‌گوید سعودی‌ها به این جمع‌بندی نهایی رسیده‌اند که سود کمک‌های آنها به دولت بشار اسد به مراتب بیش از آسیب‌هایی خواهد بود که مصرف قرص‌های کاپتاگون به شهروندهای عربستان سعودی، به‌خصوص شهروندهای جوانِ این کشور، وارد می‌آورد.